Endometrioza oraz niewydolność żylna żył miednicy (PEVD – pelvic venous insufficiency) to schorzenia, które nie tylko często współwystępują, ale również pod wieloma względami się uzupełniają – zarówno pod względem objawów, jak i mechanizmów patofizjologicznych. Obie jednostki mają charakter przewlekły, dotyczą głównie kobiet w wieku rozrodczym i mogą istotnie wpływać na codzienne funkcjonowanie oraz jakość życia. W ostatnich latach coraz większe znaczenie w leczeniu wspomagającym przypisuje się aktywności fizycznej, w tym zwłaszcza ćwiczeniom siłowym.
Wielopoziomowe działanie ćwiczeń siłowych
1. Regulacja odpowiedzi zapalnej i poprawa funkcji śródbłonka
Wysiłek fizyczny prowadzi do wzmożonego wydzielania tzw. mioekin – cytokin produkowanych przez aktywne mięśnie szkieletowe. Substancje te, w tym interleukina 6 w niewysokich stężeniach oraz IL-10, wykazują działanie przeciwzapalne i pośrednio modulujące funkcje naczyń. U kobiet z endometriozą, gdzie stan zapalny utrzymuje się przewlekle, oraz w PEVD – gdzie dochodzi do zaburzeń mikrokrążenia i zastojów żylnych – efekt ten może mieć istotne znaczenie kliniczne.
2. Poprawa odpływu żylnego z miednicy
Trening ukierunkowany na wzmacnianie mięśni głębokich tułowia oraz dna miednicy prowadzi do zwiększenia napięcia powięziowego i stabilizacji struktur miednicy mniejszej. W efekcie może dojść do lepszej mechanicznej regulacji przepływu żylnego, co redukuje zastój i zmniejsza objawy związane z refluksem żylnym. W badaniach klinicznych wykazano, że już po ośmiotygodniowym programie rehabilitacyjnym ukierunkowanym na mięśnie dna miednicy i tzw. core stability, pacjentki z bólem miednicy odczuwały wyraźną poprawę (Fedele i wsp., Int Urogynecol J, 2017).
Na szczególną uwagę zasługuje również rola tzw. pompy mięśniowej (musculovenous pump), czyli mechanizmu, w którym skurcze mięśni szkieletowych – zwłaszcza kończyn dolnych i mięśni tułowia – wspomagają powrót krwi żylnej do serca, przeciwdziałając zastojom i poprawiając krążenie obwodowe. Aktywność fizyczna stymuluje także pracę przepony, która – działając w rytmie oddechowym – generuje zmiany ciśnienia w jamie brzusznej i klatce piersiowej, wspierając przepływ krwi w kierunku serca (Laughlin & Joyner, 2003).
Mięśnie dna miednicy, w tym przede wszystkim mięsień dźwigacz odbytu (levator ani), poprzez rytmiczne napinanie i rozluźnianie, współtworzą lokalną pompę wspierającą drenaż żylny z obszaru miednicy mniejszej. Ich osłabienie może prowadzić do nasilenia objawów związanych z refluksem żylnym, natomiast ich aktywacja – np. poprzez ćwiczenia Kegla – poprawia komfort i redukuje objawy związane z zastojem (Bo & Frawley, 2009).
3. Wpływ na metabolizm i gospodarkę hormonalną
Trening siłowy redukuje tkankę tłuszczową, ogranicza nadmiar estrogenów i poprawia wrażliwość na insulinę. Działania te są kluczowe w leczeniu endometriozy i poprawie ogólnego stanu metabolicznego.
Indywidualizacja programu treningowego
Program ćwiczeń siłowych powinien być precyzyjnie dostosowany do możliwości pacjentki , objawów oraz stanu zaawansowania choroby. Zaleca się unikanie intensywnych ćwiczeń zwiększających ciśnienie śródbrzuszne (np. klasycznych brzuszków czy przysiadów z dużym obciążeniem), które mogą nasilać objawy refluksu żylnego i dolegliwości bólowe. W zamian warto skoncentrować się na ćwiczeniach aktywujących mięśnie głębokie, stabilizujących miednicę i wzmacniających dno miednicy – w tym treningu oddechowym z aktywacją przepony oraz ćwiczeniach w pozycjach odciążających (np. na piłce).
Umiarkowana intensywność, kontrolowany oddech i regeneracja są kluczowe. Zgodnie z zaleceniami ACOG (2020), bezpieczna aktywność fizyczna u kobiet z chorobami przewlekłymi powinna obejmować minimum 150 minut umiarkowanego wysiłku tygodniowo.
Rola ćwiczeń hipopresyjnych
Hipopresja (low pressure fitness) to metoda treningowa wykorzystująca techniki oddechowe i posturalne zmniejszające ciśnienie w jamie brzusznej. Angażuje mięśnie przepony, brzucha i dna miednicy w sposób zintegrowany, bez ich świadomego napinania.
Ćwiczenia te szczególnie polecane są w okresie rekonwalescencji po zabiegach operacyjnych oraz u pacjentek, które nie tolerują klasycznego treningu siłowego ze względu na zaostrzenie objawów. Regularne stosowanie technik hipopresyjnych może prowadzić do poprawy postawy, zwiększenia kontroli oddechowej oraz lepszej funkcji mięśni dna miednicy (Resende et al., 2012; Navarro-Brazález et al., 2020).
Wspomaganie suplementacją
Rosnąca liczba badań wskazuje, że odpowiednio dobrana suplementacja może wzmacniać efekty treningu siłowego – zarówno poprzez poprawę mikrokrążenia, jak i działanie przeciwzapalne. Szczególne znaczenie przypisuje się mikronizowanej diosminie, hesperydynie, ekstraktowi z ruszczyka, witaminie C, a także kreatynie i l-karnitynie.
Efekty psychologiczne i jakość życia
Zarówno endometrioza, jak i niewydolność żylna miednicy mogą wiązać się z przewlekłym bólem, zmęczeniem, obniżonym nastrojem, a nawet depresją. Regularna aktywność fizyczna – szczególnie ta prowadzona w kontrolowany sposób – poprawia samopoczucie, jakość snu i zdolność radzenia sobie z codziennymi trudnościami. Co ważne, pacjentki zyskują również poczucie sprawczości i kontroli nad objawami.
Praktyczne zalecenia treningowe
- Trening 2–3 razy w tygodniu po 45–60 minut
- Aktywacja mięśni core, dna miednicy, pośladków i pleców
- Unikanie manewru Valsalvy i ćwiczeń wywołujących ból
- W okresach zaostrzeń – ćwiczenia oddechowe i w odciążeniu
Przykładowy plan treningowy:
- Plank (deska) – 3 x 30–60 sek.
- Ćwiczenia Kegla z wydechem – 3 x 10–15
- Mostek biodrowy (hip thrust) – 3 x 12
- Przysiady bez obciążenia – 3 x 15
- Wiosłowanie z taśmą oporową – 3 x 12
- Wyciskanie hantli siedząc – 3 x 10
Przeciwwskazania i środki ostrożności
- Głęboko naciekająca endometrioza przegrody odbytniczo-pochwowej
- Aktywny ból neuropatyczny
- Okres pooperacyjny (minimum 4 tygodnie)
- Zaostrzenia objawów okołomenstruacyjnych
W takich przypadkach zaleca się ćwiczenia w odciążeniu (np. na piłce) i pracę z fizjoterapeutą uroginekologicznym.
Podsumowanie
Ćwiczenia siłowe stanowią skuteczne wsparcie terapii endometriozy i niewydolności żył miednicy. Ich działanie obejmuje poprawę krążenia, zmniejszenie stanu zapalnego, wpływ na gospodarkę hormonalną oraz poprawę jakości życia i komfortu psychicznego. Kluczem do sukcesu jest indywidualizacja treningu i współpraca interdyscyplinarna.
Jeżeli chcesz abym rozwinął któryś z tych tematów koniecznie daj znać
Zachęcam tez do zapoznania się z innymi artykułami .
Źródła:
ACOG Committee Opinion No. 804. Obstet Gynecol. 2020
Fedele L, et al. Int Urogynecol J. 2017
Laughlin MH, Joyner MJ. Med Sci Sports Exerc. 2003
Bo K, Frawley HC. In: Pelvic Floor Re-education. Springer, 2009
Ashton-Miller JA, DeLancey JOL. Ann N Y Acad Sci. 2007
Navarro-Brazález B, et al. J Clin Med. 2020
Moreno-Moral A, et al. J Psychosom Obstet Gynaecol. 2021
Masi AT, et al. Am J Phys Med Rehabil. 2011
