Jeszcze kilkanaście lat temu mikrobiota jelitowa kojarzyła się jedynie z trawieniem. Dziś wiemy, że to niezwykle złożony ekosystem mikroorganizmów, który działa jak dodatkowy organ. Wpływa nie tylko na metabolizm, ale również na układ odpornościowy, hormonalny i nerwowy. Zaburzenia w jej składzie, czyli tzw. dysbioza, mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Wydaje się że odnajdujemy coraz więcej chorób i patologii mogących wynikać z zaburzeń mikrobioty jelit.
Coraz więcej badań pokazuje, że mikrobiota jest powiązana z chorobami o bardzo różnym obrazie klinicznym. W przewlekłej niewydolności żylnej zaburzenia flory jelitowej nasilają przewlekły stan zapalny i uszkadzają śródbłonek, przez co choroba szybciej postępuje [1][2]. W endometriozie nieprawidłowy mikrobiom sprzyja zaburzeniom gospodarki estrogenowej i utrwala proces zapalny [3]. W obrzęku tłuszczowym dysbioza nasila przepuszczalność naczyń, pogłębia obrzęki i ból [4]. Również w depresji mikrobiota odgrywa rolę, oddziałując na oś jelito–mózg i regulując wytwarzanie neuroprzekaźników [5].
To całkowicie zmienia sposób, w jaki patrzymy na jelita. Okazuje się, że dbając o mikrobiotę, możemy pośrednio wpływać na żyły, hormony, nastrój i procesy zapalne w całym organizmie.
Jak mikrobiota wywołuje stan zapalny
Jednym z mechanizmów, przez które dysbioza szkodzi organizmowi, jest przenikanie do krwi lipopolisacharydu, czyli toksyny bakteryjnej oznaczanej skrótem LPS. Nawet niewielkie ilości LPS wystarczą, aby pobudzić śródbłonek naczyń do wytwarzania cytokin i białek zapalnych [6]. Taki stan prowadzi do przewlekłego uszkodzenia naczyń i nasilenia objawów przewlekłej niewydolności żylnej. Możemy powiedzie że LPS jest pierwotnym czynnikiem uszkadzającym który zapoczątkowuje i stymuluje proces uszkodzenia naczyń.
Zdrowa mikrobiota działa odwrotnie. Wytwarza krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, takie jak maślan czy propionian, które wzmacniają barierę jelitową, hamują stan zapalny i poprawiają biodostępność tlenku azotu. To tlenek azotu odpowiada za prawidłowe rozszerzanie naczyń, a jego niedobór sprzyja chorobom układu krążenia [7]. W związku z tym prawidlowa mikrobiota działa protekcyjnie na naczynia a patologiczna stymuluje ich niewydolność.
Estrobolom – związek bakterii z hormonami
Część mikrobioty odpowiada za metabolizm estrogenów i określana jest mianem estrobolomu. Bakterie produkują enzymy, które wtórnie wchłaniają i „aktywują” estrogeny z jelit i umożliwiają ich ponowne działanie [8]. W efekcie zwiększa się ilość aktywnych estrogenów w organizmie. Dochodzi do tak zwanego hiperestrogenizmu endogennego.
W przewlekłej niewydolności żylnej stwierdzono większą liczbę receptorów estrogenowych w ścianach żylaków. Hormony te wpływają na przebudowę naczyń, osłabiają włókna kolagenowe i elastynowe [9][10]. Jeśli estrobolom działa zbyt intensywnie to organizm jest narażony na nadmierną aktywność estrogenów. Może to pogłębiać zmiany w naczyniach i sprzyjać progresji choroby. Podobny mechanizm odgrywa istotną rolę w endometriozie, która jest chorobą silnie zależną od gospodarki hormonalnej.
Estrobolom może więc stanowić wspólny czynnik ryzyka nie tylko dla przewlekłej niewydolności żylnej, ale również dla endometriozy i obrzęku tłuszczowego. We wszystkich tych jednostkach nadmierna aktywność mikrobioty jelit odpowiedzialnej za metabolizm estrogenów prowadzi do zwiększonej ekspozycji organizmu na hormony płciowe.
W endometriozie nadmiar estrogenów stymuluje wzrost ognisk endometrium poza jamą macicy i podtrzymuje przewlekły stan zapalny otrzewnej. W przewlekłej niewydolności żył miednicy hormony te osłabiają strukturę ściany żylnej, powodując jej poszerzenie i refluks, co sprzyja rozwojowi zespołu zastoju żylnego. Z kolei w obrzęku tłuszczowym nadmierna aktywność estrogenów prowadzi do nieprawidłowej akumulacji tkanki tłuszczowej, zwiększonej przepuszczalności naczyń i tendencji do powstawania obrzęków oraz mikronaczyniowych uszkodzeń.
Wspólnym mianownikiem dla tych schorzeń może być właśnie estrobolom, który poprzez regulację poziomu estrogenów wpływa równocześnie na tkankę łączną, naczynia żylne i tkankę tłuszczową. Zrozumienie jego roli otwiera nowe perspektywy terapeutyczne – modulacja mikrobioty jelit (np. dieta bogata w błonnik, prebiotyki i probiotyki) może w przyszłości wspierać profilaktykę i leczenie endometriozy, niewydolności żylnej miednicy oraz obrzęku tłuszczowego.
Naturalne sposoby wspierania mikrobioty
Najważniejszym czynnikiem, który kształtuje mikrobiotę, jest codzienna dieta. To, co jemy, decyduje o tym, jakie bakterie namnażają się w jelitach, a jakie tracą przewagę.
Podstawą są produkty bogate w błonnik. Znajdziemy go w warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych i roślinach strączkowych. Marchew, brokuły, jarmuż, jabłka, gruszki czy maliny to świetne przykłady codziennych źródeł błonnika. Spożywane regularnie wspierają bakterie produkujące krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, które działają przeciwzapalnie.
Szczególne znaczenie mają prebiotyki, czyli rodzaje błonnika, które są selektywną pożywką dla korzystnych bakterii. Najlepiej przebadane są fruktooligosacharydy (FOS) i inulina. Znajdziemy je w cykorii, topinamburze, szparagach, porach, cebuli, czosnku i bananach. Ich regularne spożywanie sprzyja rozwojowi Bifidobacterium i Lactobacillus.
Warto sięgać także po produkty fermentowane. Jogurt naturalny, kefir, maślanka, kimchi, kiszona kapusta i ogórki dostarczają naturalnych probiotyków, czyli żywych kultur bakterii. Ważne jednak, aby wybierać produkty niepasteryzowane lub takie, które zawierają informację o obecności żywych kultur.
Duże znaczenie mają również polifenole, czyli naturalne związki roślinne o działaniu przeciwutleniającym. Obecne są w owocach jagodowych (borówki, jagody, jeżyny), zielonej herbacie, kakao, oliwie z oliwek i czerwonym winie. Polifenole wspierają różnorodność mikrobioty i ograniczają rozwój bakterii patogennych.
W diecie wspierającej mikrobiotę warto także uwzględniać orzechy i nasiona. Migdały, orzechy włoskie, siemię lniane i nasiona chia zawierają błonnik, kwasy omega-3 i polifenole, które łączą się w korzystny sposób dla zdrowia jelit.
Trzeba też pamiętać, aby unikać produktów, które szkodzą mikrobiocie. Nadmiar cukrów prostych, tłuszczów trans, żywności wysoko przetworzonej i sztucznych słodzików może zmniejszać różnorodność flory jelitowej i sprzyjać rozwojowi dysbiozy.
Naturalne sposoby wspierania mikrobioty to nie tylko dieta. Regularna aktywność fizyczna poprawia ukrwienie jelit i sprzyja większej różnorodności bakterii. Zdrowy sen i redukcja przewlekłego stresu także są kluczowe, ponieważ zaburzenia rytmu dobowego i przewlekły stres hormonalny negatywnie wpływają na skład mikrobioty.
Jakie bakterie są szczególnie ważne
Nie wszystkie bakterie probiotyczne działają tak samo. Każdy szczep ma swoje unikalne właściwości i tylko niektóre z nich zostały dobrze przebadane pod kątem wpływu na układ naczyniowy, metabolizm i procesy zapalne. Dlatego tak ważne jest, aby przy wyborze probiotyku zwracać uwagę nie na nazwę preparatu, ale na konkretne szczepy bakteryjne.
Jednym z najlepiej poznanych jest Lactiplantibacillus plantarum. Badania kliniczne wykazały, że poprawia on funkcję śródbłonka, czyli cienkiej warstwy komórek wyściełających naczynia krwionośne, a także zmniejsza markery zapalne. To sprawia, że jego rola w chorobach związanych z zaburzeniami naczyniowymi jest szczególnie obiecująca [13].
Duże znaczenie ma również Lactobacillus acidophilus, który wspiera barierę jelitową i pomaga ograniczyć przenikanie toksyn bakteryjnych do krwi. Dzięki temu zmniejsza ryzyko przewlekłego stanu zapalnego i wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu odpornościowego [17].
Ciekawym przykładem jest Lactobacillus gasseri. Regularna suplementacja tym szczepem została powiązana z redukcją trzewnej tkanki tłuszczowej. Ponieważ otyłość brzuszna zwiększa ciśnienie w żyłach kończyn dolnych, ten efekt może być szczególnie przydatny w profilaktyce i leczeniu przewlekłej niewydolności żylnej [15].
Lacticaseibacillus rhamnosus znany jest z działania immunomodulacyjnego i przeciwzapalnego. Badania wskazują, że wspiera barierę jelitową i może korzystnie wpływać na równowagę układu odpornościowego [18]. Podobne działanie ma Lacticaseibacillus casei, który dodatkowo obniża stężenie cząsteczek adhezyjnych, odpowiedzialnych za aktywację śródbłonka, co jest istotne w chorobach naczyń [14].
Ważną rolę odgrywają również bifidobakterie. Bifidobacterium breve zostało przebadane pod kątem wpływu na masę ciała i procesy metaboliczne – jego stosowanie wiązało się z redukcją tkanki tłuszczowej i poprawą parametrów metabolicznych [16]. Bifidobacterium longum natomiast wykazuje właściwości immunomodulacyjne i pomaga ograniczać przewlekły stan zapalny [17].
Coraz częściej mówi się także o Ligilactobacillus salivarius, który może wpływać na poprawę profilu lipidowego i regulację metabolizmu. Z uwagi na swoje działanie immunologiczne jest rozpatrywany jako szczep pomocny w chorobach przewlekłych, w tym w stanach zapalnych o niskim nasileniu [19].
Połączenie takich szczepów w jednym preparacie tworzy szerokie spektrum działania: od poprawy funkcji śródbłonka i redukcji stanu zapalnego, przez wsparcie odporności i metabolizmu, aż po wpływ na masę ciała i profil hormonalny. Dzięki temu wieloszczepowe formuły probiotyczne mogą być szczególnie wartościowe w profilaktyce i leczeniu chorób przewlekłych, takich jak niewydolność żylna, endometrioza czy obrzęk tłuszczowy.
| Szczep bakterii | Mechanizm działania | Potencjalne korzyści dla pacjenta | Źródło naukowe |
|---|---|---|---|
| Lactiplantibacillus plantarum 299v | Poprawa funkcji śródbłonka, zwiększenie biodostępności tlenku azotu, redukcja markerów zapalnych | Ochrona naczyń, spowolnienie progresji niewydolności żylnej | [13] Malik et al. 2018 |
| Lactobacillus acidophilus LA-5 (przykład dobrze przebadanego szczepu) | Wzmacnia barierę jelitową, wspiera odporność, redukuje przenikanie LPS | Zmniejszenie przewlekłego stanu zapalnego | [17] O’Callaghan et al. 2016 |
| Lactobacillus gasseri SBT2055 (LG2055) | Redukcja trzewnej tkanki tłuszczowej, regulacja metabolizmu lipidów | Odciążenie układu żylnego, redukcja otyłości brzusznej | [15] Kadooka et al. 2013 |
| Lacticaseibacillus rhamnosus GG (ATCC 53103) | Immunomodulacja, wspiera barierę jelitową, redukuje cytokiny zapalne | Łagodzenie stanów zapalnych, wsparcie odporności | [18] Plaza-Díaz et al. 2019 |
| Lacticaseibacillus casei Shirota | Zmniejsza cząsteczki adhezyjne śródbłonka, działa przeciwzapalnie | Ochrona naczyń, poprawa parametrów zapalnych | [14] Tripolt et al. 2013 |
| Bifidobacterium breve B-3 (MCC1274) | Redukcja masy tłuszczowej, działanie przeciwzapalne | Wsparcie przy lipedemie, otyłości i przewlekłym zapaleniu | [16] Sung et al. 2023 |
| Bifidobacterium longum subsp. longum BB536 | Immunomodulacja, hamowanie przewlekłego stanu zapalnego | Poprawa odporności, redukcja procesów zapalnych | [17] O’Callaghan et al. 2016 |
| Ligilactobacillus salivarius UCC118 | Poprawa profilu lipidowego, wpływ na metabolizm i odporność | Wsparcie w chorobach metabolicznych i zapalnych | [19] Khaled et al. 2021 |
Dobór probiotyku do konkretnego problemu
Nie wszystkie probiotyki działają tak samo. Każdy szczep ma inne właściwości i może wspierać inne mechanizmy w organizmie. W zależności od naszych problemów potrzeb i stylu życia powinniśmy używać innych probiotyków.
Najlepiej zobrazować to przykładem ubioru. Nikt nie założy zimowego płaszcza w upalnym dniu w sierpniu ani cienkiej koszulki w styczniu, ponieważ strój dopasowujemy do pogody. Podobnie powinniśmy traktować probiotyki .Wybierać te, które odpowiadają konkretnemu problemowi zdrowotnemu a nie stosujemy je przypadkowo.
Osoby cierpiące na przewlekłe choroby zapalne, takie jak niewydolność żylna, endometrioza, obrzęk tłuszczowy czy choroba Hashimoto, powinny sięgać po szczepy o działaniu przeciwzapalnym i wspierającym barierę jelitową. Tylko wtedy probiotyk ma szansę realnie wspomóc terapię i spowolnić rozwój choroby.
Rola FOS
FOS – istotny czynnik wspierający mikrobiotę
Fruktooligosacharydy (FOS) to rozpuszczalny błonnik zaliczany do prebiotyków, który odgrywa bardzo istotna rolę w regulacji składu mikrobioty jelitowej. Stanowią one naturalną pożywkę dla bakterii z rodzajów Bifidobacterium i Lactobacillus. Dzięki temu ich stosowanie sprzyja namnażaniu korzystnych drobnoustrojów, a produkty fermentacji czyli krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), takie jak maślan, propionian i octan wzmacniają barierę jelitową. Odżywiają one również komórki nabłonka jelitowego oraz ograniczają przenikanie toksyn i mediatorów zapalnych do krwiobiegu.
Działanie to ma bezpośrednie przełożenie na redukcję przewlekłego stanu zapalnego, który odgrywa rolę zarówno w endometriozie, jak i w przewlekłej niewydolności żył miednicy czy obrzęku tłuszczowym. SCFA modulują także układ odpornościowy, obniżając aktywność cytokin prozapalnych, a dodatkowo poprawiają metabolizm lipidów i glukozy, co ma znaczenie dla zdrowia naczyń i tkanki łącznej.
Połączenie probiotyków z FOS, czyli synbiotyk, działa w sposób synergistyczny. Probiotyki wprowadzają do jelit żywe szczepy bakterii, a FOS zapewniają im odpowiednie warunki do kolonizacji. Możemy to porównać siania na bardzo dobre podłoże. Dopiero połączenie odpowiedniego podłoża z wysokiej jakości ziarnami może dać odpowiednie plony.
Badania pokazują, że takie zestawienie skuteczniej niż sam probiotyk zmniejsza nasilenie dysbiozy, redukuje stan zapalny i wspiera równowagę hormonalną [11].
Coraz więcej badań wskazuje, że mikrobiota jelitowa poprzez aktywność estrobolomu i produkcję metabolitów odgrywa istotną rolę w chorobach zależnych od gospodarki hormonalnej i przewlekłego stanu zapalnego. Nadmierna aktywność estrobolomu prowadzi do hiperestrogenizmu endogennego, który może sprzyjać progresji przewlekłej niewydolności żylnej, endometriozy oraz obrzęku tłuszczowego. Z kolei modulacja mikrobioty za pomocą prebiotyków i probiotyków, szczególnie w formie synbiotyków, wspiera odbudowę równowagi jelitowej, zmniejsza stan zapalny i pomaga w regulacji poziomu estrogenów.
W efekcie jelita stają się nie tylko miejscem trawienia, ale również ważnym regulatorem zdrowia hormonalnego i naczyniowego. Zrozumienie tej zależności otwiera nowe perspektywy profilaktyki i terapii.Wsparcie mikrobioty jelitowej może stać się istotnym elementem kompleksowego leczenia endometriozy, przewlekłej niewydolności żył miednicy i obrzęku tłuszczowego.
Jeżeli interesuje Was ten temat to dajcie znać w komentarzu a rozwinę każdy z opisanych działów.
Bibliografia
- Ortega MA et al. Understanding Chronic Venous Disease: A Critical Overview. Int J Mol Sci. 2021.
- Mansilha A et al. Pathophysiological Mechanisms of Chronic Venous Disease. Phlebology. 2018.
- Ervin SM et al. Gut Microbial β-Glucuronidases Reactivate Estrogens. J Clin Invest. 2019.
- Child AH et al. Lipedema: an inherited condition. Am J Med Genet. 2010.
- Clapp M et al. Gut microbiota’s influence on mental health. World J Gastroenterol. 2017.
- Mohammad S et al. Role of Metabolic Endotoxemia in Systemic Inflammation. Front Immunol. 2021.
- Nogal A et al. Short-Chain Fatty Acids in the Gut-Vessel Axis. Nutrients. 2021.
- Larnder AH et al. Estrogen-metabolizing pathways of the gut microbiome. Nat Rev Endocrinol. 2025.
- García-Honduvilla N et al. Sex Hormone Receptors in Varicose Veins. Histol Histopathol. 2018.
- Serra R et al. Estrogen Receptors and Chronic Venous Disease. Int Angiol. 2016.
- Hughes RL. Prebiotic Potential of Inulin-Type Fructans. Curr Dev Nutr. 2021.
- Singh RK et al. Influence of Diet and Lifestyle on Gut Microbiota. Prog Mol Biol Transl Sci. 2017.
- Malik M et al. Lactobacillus plantarum 299v improves endothelial function. Am J Clin Nutr. 2018.
- Tripolt NJ et al. Lacticaseibacillus casei Shirota and vascular markers. Atherosclerosis. 2013.
- Kadooka Y et al. Lactobacillus gasseri SBT2055 reduces visceral fat. Eur J Clin Nutr. 2013.
- Sung HK et al. Bifidobacterium breve B-3 and body fat reduction. Nutrients. 2023.
- O’Callaghan A et al. Bifidobacteria and their role in immune modulation. Front Microbiol. 2016.
- Plaza-Díaz J et al. Lacticaseibacillus rhamnosus and inflammation: review. Nutrients. 2019.
- Khaled J et al. Ligilactobacillus salivarius and host metabolism. Benef Microbes. 2021.
